На гэта ёсць усе падставы. Тут i гумар, i сур'ёзнае i, зрэшты, нават трагiчнае. I ўсё звязана ў адзiн вузельчык. Цяжка вызначыць i, бадай, немагчыма, да якога жанру адносiцца твор. А самае цiкавае, што аўтар у апавяданнях пра землякоў сваёй вёскi цi славутых людзей, з якiмi сустракаўся па жыццi, у большасцi выпадкаў не змяняе iх iмёны i прозвiшчы: старшыня калгаса Глушкiн i кiнамеханiк Сяргей («Шпiёнская любоў»), птушнiк Сцяпан («Кандрат, пашчупай гусь»), Васiль Кучук («Цi п'юць барсукi расол?»), Валя Шутава, Маруся Петрыкава («Гарадскiя жулiкi») i iншыя. I ўсяму нельга не верыць, бо вядзе аповед Васiль Шырко ад свайго iмя.
А запамiнальных сустрэч з цiкавымi людзьмi ў яго было нямала, асаблiва падчас працы карэспандэнтам «Сельской газеты». Класiчны твор у гэтым выпадку — «Бузук» пра ветфельчара Колю, з якiм цэлы дзень аўтар ад'ездзiў па вёсках у якасцi памочнiка ‑«практыканта», калi той лячыў жывёлу сялян.
А якая мова!.. Вось, напрыклад, бабка галосiць аб паратунку каровы, якая праглынула цвiкi: «Колечка, родненькi, а што ж гэта бу‑удзе? Кароўка другi дзень не ўстае‑е... А чым жа я ўнучакаў буду паiць, як прые‑еду‑уць?
I хто ж да мяне паедзе‑е, калi кароўкi не бу‑удзе?»
Знойдзе чытач у кнiзе нататкi i цiкавыя факты пра вядомых людзей краiны. Гэтым цыклам адкрываецца другая частка зборнiка пра земляка народнага пiсьменнiка Кандрата Крапiву, пра якога да таго ж Васiль Шырко напiсаў некалькi тэлесцэнарыяў i нарысаў. Не абышлося без напамiнку пра Iвана Шамякiна, Iвана Чыгрынава, Андрэя Макаёнка, Генадзя Пашкова, Мiхася Стральцова, Мiхася Вышынскага, Сцяпана Гаўрусёва, паэта i самадзейнага кампазiтара Паўла Шыдлоўскага.
У анатацыi выдавецтва «Чатыры чвэрцi» да кнiгi «Шамякiн суд», у прыватнасцi, занатавана: «Творы чытаюцца на адным дыханнi. Тут i жартоўнае, i вясёлае, i пакаяннае. Яна нiбы россып камянёў‑самацветаў. Народны гумар, сакавiтая мова, сiвыя легенды, былi, казкi, яркiя запамiнальныя вобразы — ад вясковых землякоў‑дзiвакоў да знакамiтых песняроў беларускай зямлi».
[email protected]
ПРА АЎТАРА
Знакамiты празаiк, публiцыст, казачнiк Васiль Аляксандравiч Шырко нарадзiўся ў вёсцы Чурылава Уздзенскага раёна. Закончыў факультэт журналiстыкi Беларускага дзяржаўнага ўнiверсiтэта. Працаваў карэспандэнтам «Сельскай газеты», загадчыкам аддзела лiтаратуры беларускага тэлебачання i загадчыкам аддзелаў нарысаў часопiсаў «Полымя» i «Беларуская думка», галоўным рэдактарам часопiса Саюзнай дзяржавы Беларусi i Расii «Белая вежа». Аўтар звыш сарака кнiг, у тым лiку «Дзед Манюкiн i ўнукi», «Нязваны госць», «Сцяжына да людзей», «Накаўт», «Прынёманскiя плытагоны», «Хай людзi бачаць», «Зорны россып», «Шумi, мой лес, шумi», «Кудзiнаўскiя рассветы»... За плённы ўклад у лiтаратуру i журналiстыку ўдастоены Дзяржаўнай прэмii Рэспублiкi Беларусь, Нацыянальнай лiтаратурнай прэмii, лiтаратурнай прэмii «Залаты купiдон» (двойчы), узнагароджаны медалём Францыска Скарыны, Ганаровы член Саюза пiсьменнiкаў Беларусi, заслужаны журналiст.
Цячэ вада ў ярок
Апавяданне Васiля ШыркоГаласавала маладая жанчына. У правай руцэ яна трымала сетку з бутэлькамi, левай махала. Я адразу пазнаў яе, хоць вельмi даўно не бачыў: Соня Маргунова. Чаго толькi нi баялi пра яе ў Чурылаве: мастачка выпiць, але спявае, як артыстка. Аб'ехала паўсвету i вярнулася ў вёску з мужам. Разам працуюць на ферме. Днём кормяць бычкоў, вечарам п'юць i спяваюць. Хоць муж па нацыянальнасцi карэлец, а завуць яго чамусьцi Карэйцам. Нiбыта неблагi пячнiк.
Я спынiў машыну.
— Давязеш да Чурылава? Заплачу!
— Спяеш песню — давязу!
— Песню? Так бы адразу сказаў.
Была яна на добрым падпiтку i, пэўна, сама хацела заспяваць, а тут просяць.
— А якую табе спець?
— Смуткi яго ведаюць. Сама рашай.
Соня адкiнулася на спiнку, п'яна зацягнула:
Над рекой туман,
За рекой — граница,
Песня льется вдаль,
Улетает птицей.
Я здзiвiўся, завошта яе так хваляць. Сiпаваты голас. Спявае вяла. Мусiць, i сама жанчына адчула, што сёння не яе дзень. Замаўчала.
— Гэта не я спяваю, гэта маё гора спявае, — вiнавата скрывiла губы. — Ва Узду хадзiла. Купiла пяць пляшак чарнiла. Адну па дарозе выпiла. Карэец мой з'ехаў.
Яшчэ адна жанчына падняла руку. Стасiха. Жыве каля вулачкi. Трэба ўзяць, добрыя тры кiламетры яшчэ iсцi.
— Да мужа хадзiла, — загаварыла Стасiха, — ляжыць у бальнiцы.
— Ты б мне мужчыну знайшла, — п'яна зарагатала Соня.
— Ты як заспяваеш, дык сем прыбяжыць! — пажартавала Стасiха.
Я аж сцепануўся. Як трапна сказана. Каб хацеў, вось так з ходу не прыдумаеш.
З тыдзень прайшло. Я нёс ад калодзежа ваду i раптам пачуў песню. Аглянуўся. Па вулiцы iшла Соня. Iшла i спявала. З вокнаў выглядвалi зацiкаўленыя кабеты. Не кожны дзень такое ўбачыш. На вяселлях спяваюць, на радзiнах, а каб вось так у будзень сярод белага дня, на вулiцы. Я паставiў вёдры, прысеў на лаўку. Можа, цяпер болей пашчасцiць, паслухаю чурылаўскую артыстку.
Вочы мае чарны,
Вочы мае чарны,
Чаго вы косiце?
Бо яго тут няма,
Бо яго тут няма,
Каго вы любiце.
Празрысты, як крынiчная вада, чароўна‑пяшчотны голас звiнеў, пералiваўся. Вольная, вясёлая мелодыя вырывалася з грудзей на прастор i, падхопленая ветрам, ляцела далёка за аселiцу, жыла сваiм жыццём.
Соня прытанцоўвала, усмi-халася, як радавалася майскаму сонейку, вiшнёвай квеценi, водару бэзу.
Цячэ вада ў ярок,
Цячэ вада ў ярок,
Кладачку занясло…
Кладачка тоненька,
Вада халодненька,
А я малодзенька.
Песня абарвалася. Я мог пабажыцца, што другi раз яе так не спець. Будзе чагосьцi не хапаць. Можа, светлай журбы, горкай iронii, цiхай радасцi, ды цi мала чаго.
— А мой Карэец вярнуўся, — пахвалiлася Соня, параўняўшыся са мной.
— Вялiкi дзякуй!
— За што?
— За песнi!
— Квiты, выходзiць?
— Квiты.
— А цяпер аванс — можа, яшчэ калi падвязеш?
Цераз сад‑вiнаград
Ластаўка ляцела,
Не ўзяў мяне той,
Каго я хацела.
Якiя просценькiя словы, а колькi ў iх святла, непадробнага гора! Эх, Соня, цi не на свой лёс ты жалiшся?
А ўзяў мяне той,
Каго я не знала,
Цераз мой перабор,
Што перабiрала.
Спявачка пайшла, а я ўсё сядзеў на лаўцы i дзiвiўся: як удалося гэтай жанчыне праз дзесяцiгоддзi на чужыне, праз люты сiбiрскi мароз, праз пякучае казахстанскае сонца пранесцi, захаваць, зберагчы родную песню. Можа, вярнулася яна дадому пасля доўгiх блуканняў па пакутах, каб спець сваiм землякам песнi iх дзядоў, прадзедаў, якiх яны забылi?
Слухайце, людзi, колькi ў гэтых песнях цiхай маркоты, тугi i ўтрапёнай радасцi ад жыцця. О, гэта не песнi‑аднадзёнкi, не шлягеры, якiя, не паспеўшы нарадзiцца, памiраюць. Як тут не згадаць бацькоў. Iдуць з вяселля. Бацька запявае:
Каля грэблi шумяць вербы,
Што я пасадзiла.
Мацi неяк весела, звонка, як радуючыся, падхоплiвае:
Няма то́га, мiленько́га,
Што я палюбiла.
У горы жылi, а спявалi. Як здарылася, што мы, iх дзецi, анямелi? Не‑е, пэўна, саромелiся вынесцi сваю песню на людзi, затаiлiся, прыцiхлi, каб аднойчы страпянуцца i заспяваць на ўвесь свет.
Будзе цячы вада ў ярок, будуць шумець вербы, i будзе жыць наша песня. Спявай, Соня, хай выглядваюць у вокны кабеты, хай выбягаюць на вулiцу, каб паслухаць цябе, iх гарадскiя ўнукi; спявай, не чакай вяселля, радзiн цi iншага свята.
